Onderzoeksproject Gereformeerd Theologisch erfgoed

Gevraagd: € 35.000 per jaar, gedurende 4 jaar

Onderzoeker: Dr. Dirk van Keulen

Kerk en theologie komen voort uit een lange geschiedenis. Omdat door de eeuwen heen het menselijk leven verandert, zijn ook geloof en theologie aan verandering onderhevig. Dat betekent dat elke generatie is geroepen het geloof op een eigen manier te verwoorden en vorm te geven. Die eigen verwoording staat echter nooit los van hoe vroegere generaties hebben gedacht.

Sommige stemmen uit vroegere generaties springen eruit. Zij geven nog altijd te denken en inspireren bij die eigen verwoording en vormgeving. Zelfs als wij de dingen nu niet meer formuleren als toen, dan nog vormen die vroegere stemmen een spiegel om eigen gedachten aan te scherpen. Daarom wordt binnen de gehele christelijke geloofstraditie de vierde-vijfde-eeuwse kerkvader Augustinus nog dagelijks bestudeerd. En daarom nemen binnen de reformatorische geloofstraditie Luther en Calvijn nog altijd een belangrijke plaats in.

De Theologische Universiteit Kampen maakt deel uit van de gereformeerde geloofstraditie in de meest brede zin van het woord. In haar theologisch onderzoek beoogt zij een bijdrage te leveren aan de gereformeerde theologiebeoefening. Daarmee wil zij ten dienste staan aan verschillende kerkelijke stromingen, in het bijzonder in Nederland, en wil zij tegelijkertijd een bijdrage leveren aan het geloofsgesprek met andere christelijke geloofstradities.

Dr. Dirk van Keulen is al jarenlang verbonden aan de Theologische Universiteit Kampen als kenner van de Nederlandse theologiegeschiedenis van de negentiende en twintigste eeuw. Hij heeft zich in het bijzonder gespecialiseerd in de zorg voor gereformeerd theologisch erfgoed. Zijn onderzoek heeft zich in de loop der jaren geconcentreerd rond twee denkers uit de gereformeerde traditie, die een blijvende plaats innemen onder die stemmen die eruit springen:

1. De theologie van Arnold Albert van Ruler (1908-1970).

Van Ruler geldt als een van de ‘grote drie’ van de Nederlandse Hervormde Kerk van de twintigste eeuw. Hij was een uiterst origineel theoloog, die niet alleen zijn vakgenoten maar ook het grote publiek wist aan te spreken. Illustratief daarvoor is dat zijn tweewekelijkse radiomeditaties, die hij vijfentwintig jaar lang heeft verzorgd, gemiddeld ruim 450.000 luisteraars trokken – ook voor die tijd een zeer groot aantal.

Van Keulen heeft de zorg voor het Verzameld Werk van Van Ruler op zich genomen. Daarvan heeft hij tot nu toe negen delen verzorgd:

Deel 1. De aard van de theologie (2007)

Deel 2. Openbaring en Heilige Schrift (2008)

Deel 3. God, schepping, mens, zonde (2009)

Deel 4A. Christus, de Geest en het heil (2011)

Deel 4B. Christus, de Geest en het heil (2011)

Deel 5A. Kerk, liturgie, prediking, sacramenten (2020)

Deel 5B. Kerkorde, kerkrecht, ambt (2018)

Deel 6A. De theocratie (2016)

Deel 6B. Cultuur, samenleving, politiek, onderwijs (2016)

De titels laten de breedte van Van Rulers denken zien en maken zichtbaar, dat in het Verzameld Werk zijn gedachtegoed thematisch is geordend. Naast bekende en minder bekende teksten wordt ook ongepubliceerd werk opgenomen. In de annotatie worden dwarsverbindingen tussen teksten gelegd met het doel het werk goed te ontsluiten en wordt zo nodig historische toelichting geboden. Elk deel opent met een inleiding, waarin enerzijds de historische achtergrond van teksten wordt belicht en anderzijds wordt beschreven hoe Van Rulers gedachtegoed in zijn eigen tijd en later werd ontvangen.

1. De theologie van Herman Bavinck (1854-1921).

Bavinck is lange tijd bepalend geweest voor die andere stroming binnen het Nederlandse gereformeerde protestantisme: de Gereformeerde Kerken in Nederland. Aan de hand van zijn Gereformeerde Dogmatiek zijn vele generaties predikanten opgeleid. Sinds het beschikbaar komen van de Engelse vertaling daarvan (2003-2008) is er ook buiten Nederland grote interesse voor Bavincks werk ontstaan.

De bijdrage van Van Keulen aan het Bavinck-onderzoek komt vooral in twee boeken tot uitdrukking:

• Zijn proefschrift Bijbel en dogmatiek waarop hij in 2003 cum laude promoveerde. Deze studie is voor een belangrijk deel aan Bavinck gewijd.
• Tevens verzorgde hij de uitgave van: Herman Bavinck, Gereformeerde Ethiek (2019). Dit niet eerder uitgegeven werk was door Bavinck bedoeld als tweede hoofdwerk naast zijn Gereformeerde Dogmatiek. Dit boek, dat in recensies als ‘sublieme uitgave’ (Reformatorisch Dagblad) en als een ‘meesterwerk’ (Theologia Reformata) werd betiteld, wordt op dit moment in het Engels vertaald.

Van Keulen is van plan zich de komende vijf jaar op beide brandpunten van zijn onderzoek te blijven concentreren. Dit moet leiden tot vijf nieuwe boeken:

1. Hij streeft naar de voltooiing van het Verzameld Werk van Van Ruler. Er moeten nog drie delen verschijnen:

• Deel 5C. Dit deel zal zijn gewijd aan wat Van Ruler heeft geschreven over belijdenis (onder andere wordt opgenomen zijn in 1968 verschenen boek Ik geloof, waarin hij een eenvoudig verstaanbare uitleg geeft van de Apostolische Geloofsbelijdenis), over kerk en wereld, over diaconaat, over apostolaat en zending en over de leer over de laatste dingen.
• Deel 7A. Ondertitel: Reformatie en Oecumene. Naast vele teksten over Luther en Calvijn en over perspectieven voor de gereformeerde theologie, biedt dit deel een bundeling van Van Rulers bijdragen over oecumene. Daarbij gaat het zowel over de verhouding tussen protestantse geloofstradities onderling als over de verhouding tussen Rome en Reformatie.
• Deel 7B. Ondertitel: Gesprek. Dit afsluitende deel biedt een verzameling van teksten, die Van Ruler schreef over het werk van anderen. Van de middeleeuwse mysticus Jan van Ruusbroec, via de negentiende-eeuwse denker Søren Kierkegaard en theoloog-politicus Abraham Kuyper, komen we uit bij Karl Barth, de kerkvader van de twintigste eeuw, en andere tijdgenoten zoals Dietrich Bonhoeffer, Dorothee Sölle en Harry Kuitert. Kenmerkend voor Van Rulers stijl is dat hij het gesprek zoekt: hij kan zowel punten van waardering aanwijzen als kritische vragen uitspreken. De band besluit met de heruitgave van enkele interviews en gesprekken.

1. De theologie van Herman Bavinck. Als bijdrage aan het Bavinck-onderzoek is opnieuw de uitgave van niet eerder gepubliceerd werk uit het archief voorzien:

• Filosofische Ethiek. Een van de grote vragen rond Bavincks Gereformeerde Ethiek is waarom hij deze niet heeft voltooid en niet heeft uitgegeven. Een van de mogelijke antwoorden is, dat hij tot het inzicht is gekomen, dat de blik moet worden verbreed. Om vanuit de eigen gereformeerde traditie een bijdrage te kunnen leveren aan de ethiek, zal het gesprek met de filosofische ethiek moeten worden aangegaan. Dit wordt duidelijk uit drie niet eerder gepubliceerde manuscripten, die samen zullen worden uitgegeven.
• De voornaamste problemen der tegenwoordige theologie. In het onderzoek naar de theologie van Bavinck is dikwijls gezegd, dat hij zich in de laatste twintig jaar van zijn leven afkeerde van de theologie om zich meer bezig te houden met filosofie, psychologie en pedagogiek. Dit niet eerder uitgegeven manuscript, aan de hand waarvan hij college heeft gegeven, laat zien dat Bavinck zich wel degelijk met theologie bleef bezighouden: hij bespreekt de grote vragen van dat moment vooral aan de hand van het werk van tijdgenoten. Uitgave van dit manuscript geeft inzicht in hoe het denken van de latere Bavinck zich heeft ontwikkeld.

Wilt u een bijdrage leveren aan dit onderzoek?

U kunt uw gift overmaken op: ABN-AMRO Kampen, IBAN NL37ABNA0416799000 t.n.v. de Theologische Universiteit onder vermelding van het project wat u wilt steunen. De Theologische Universiteit Kampen heeft een ANBI-status, zodat giften en legaten fiscaal aftrekbaar zijn.

U kunt ook eenvoudig een gift geven via onderstaand formulier:

Meer weten? Mail of bel

J. W. Boven

jwboven@tukampen.nl

038-4471710